Donma ve Çözülmeye karşı Direnç

Bu deney, agreganın arka arkaya donma ve çözülme etkisine maruz bırakılması halinde gösterdiği
davranış biçimi hususunda bilgi sağlar.
Deney, 4 mm ilâ 63 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalara uygulanır.
4.9.2 Prensip
Atmosfer basıncında suya batırılarak su altında tutulan ve belirli tane büyüklüğüne sahip agregalardan
oluşan deney numunesi kısımları, 10 defa donma-çözülme döngüsüne tâbi tutulur. Burada, su altında
-17,5 °C’ye soğutma ve daha sonra da yaklaşık 20 °C’deki su banyosunda çözme işlemi
gerçekleştirilir. Donma-çözülme döngülerinin tamamlanmasından sonra agregalar, çatlak oluşumu,
kütle kaybı ve varsa mukavemet değişiklikleri gibi herhangi bir değişiklik olup olmadığı hususunda
kontrol edilir.
Bu deney metodu, agrega tarafından suyun iyice absorbe edilmesi amacıyla, agreganın atmosfer
basıncında suya batırılarak su altında tutulması ve su altında dondurma işlemine tâbi tutulmasından
ibarettir.
4.9.3 Cihazlar
4.9.3.1 Havalandırmalı etüv, sıcaklığı (110 ± 5) °C’de tutulabilen.
4.9.3.2 Terazi, ±0,1 g doğrulukla tartabilen.
4.9.3.3 Düşük sıcaklık dolabı, düşey veya yatay, hava dolaşımlı. Şekil 1′de gösterildiği gibi,doğru
soğutma eğrisinin elde edilmesi şartıyla elle kontrol metodu kullanılabilir. Uyuşmazlık halinde, otomatik
kontrol kullanılmalıdır.
4.9.3.4 Metal kutular, dikişsiz çekilmiş veya kaynaklı, 0,6 mm et kalınlığına sahip korozyona dayanıklı
metalden imâl edilmiş, 2000 mL kapasiteli, 120 mm ilâ 140 mm’lik iç çap ve 170 mm ilâ 220 mm’lik iç
yüksekliğe sahip. Metal kutular, uygun kapaklarla kapatılmalıdır.
4.9.3.5 Deney elekleri, TS EN 933-2′ye uygun.
4.9.4 Numune alma
Numune alma işlemi, TS EN 932-1′e uygun olarak yapılmalıdır.
4.9.5 Deney numuneleri
4.9.5.1 Genel
Üç adet deney numunesi kullanılmalıdır.
Direnç deneyinin, donma-çözülme döngüsel yüklemesinden sonra yapılması düşünülüyorsa, bu
deney, lâboratuvar numunesinden elenerek elde edilen uygun bir agrega büyüklük sınıfı üzerinde TS
EN 1097-2′ye uygun olarak yapılmalıdır.
Bu amaçla, yedek dahil, direnç deneyi için gerekli olan kütlenin iki katı miktarda lâboratuvar numunesi
alınmalıdır. Alınan bu lâboratuvar numunesi, iki eşit kısma ayırılmalıdır. Birinci kısım, donma-çözülme
döngüsüne tâbi tutulmaksızın parçalanma ve yoğunluk deneyleri, ikinci kısım ise, donma-çözülme
döngü deneyleri için kullanılmalıdır.
78
1 – Sıcaklık, °C
2 – Alt Sınır
3 – Kontrol Eğrisi
4 – Üst Sınır
5 – Zaman, saat
Şekil 1 – Dolabın ortasına yerleştirilen dolu metal kutunun merkezindeki sıcaklık
eğrisi (referans ölçme noktası)
79
4.9.5.2 Deney numunelerinin büyüklüğü
Deney numunelerinin tane büyüklüğü, 8 mm ilâ 16 mm aralığında olmalıdır, ancak gerek duyulması
halinde, Çizelge 1′de verilen tane büyüklüklerinden herhangi biri kullanılabilir.
Üç deney numunesi kısmının her birine ait miktarlar, Çizelge 44′de belirtildiği gibi olup, izin verilebilir
sapma ±%5′tir.
Çizelge 44 – Donma-Çözülme döngü deneyi için gereken deney numunesi kısımlarının miktarları
4.9.6 Deney numunelerinin hazırlanması
Deney numuneleri yıkanmalıdır. Numuneler, (110 ± 5) °C’ta sabit kütleye kurutulmalı, ortam
sıcaklığına kadar soğumaya bırakılmalı ve hemen tartılmalıdır (M1).
Tartma işlemi, aşağıda belirtilen doğruluk seviyelerinde yapılmalıdır:
− Büyüklüğü 16 mm’ye kadar olan agregalar : ± 0,2 g
− Büyüklüğü 16 mm’nin üzerinde olan agregalar : ± 0,5 g
4.9.7 İşlem
4.9.7.1 Suda ıslatma
Hazırlanan deney numuneleri, içerisinde damıtık veya demineralize su bulunan metal kutularda (20 ±
3)°C ‘de, (24 ± 1) saat süreyle atmosfer basıncında tutulur. Su seviyesi, 24 saatlik tüm ıslatma süresi
boyunca deney numunesi kısımlarının en az 10 mm üstünde olmalıdır.
4.9.7.2 Su altında dondurma işlemi
Her bir metal kutudaki su seviyesinin, deney numunesinin en az 10 mm üzerine olup olmadığı kontrol
edilir ve kutu kapakları kapatılır. Isının mümkün mertebe her taraftan eşit şekilde alınmasını teminen,
metal kutular ile dolabın yan duvarları arasındaki mesafenin 50 mm’den az olmamasına ve kutuların
birbirine değmemesine dikkat edilerek, deney numunelerini ihtiva eden metal kutular dolaba
yerleştirilir.
Soğutulan alanın ortasında bulunan kapalı metal kutunun merkezindeki sıcaklık, referans sıcaklık
ölçme noktası olarak kullanılır ve sıcaklığın Şekil 1′de gösterilen soğutma eğrisinin sınırları içerisinde
kalması sağlanacak şekilde dolap ayarı yapılır.
Dolaptaki numuneler, aşağıda belirtilen şekilde, 10 defa donma-çözülme döngüsüne tâbi tutulur:
a) Sıcaklık, (150 ± 30) dakikada (20 ± 3) °C’den 0 (sıfır) °C’e düşürülür ve (210 ± 30) dakika süreyle 0
(sıfır) °C’de tutulur.
b) Sıcaklık, (180 ± 30) dakikada 0 (sıfır) °C’den (-17,5 ± 2,5) °C’e düşürülür ve en az 240 dakika
süreyle (-17,5 ± 2,5) °C’de tutulur.
Tatil gibi nedenlerle, donma döngüsü sırasında veya elle kontrol sırasında deneye ara verilmesi
gerekirse, metal kutular (-17,5 ± 2,5) °C’de muhafaza edilmelidir. Deneye ara verilebilecek azami süre
72 saattir.
c) Hiç bir aşamada, hava sıcaklığının, -22 °C’in altına düşmesine izin verilmemelidir.
d) Her bir donma döngüsü tamamlandıktan sonra, kutu muhtevası, yaklaşık 20 °C’deki suya batırılmak
suretiyle çözülür. Sıcaklık, (20 ± 3) °C’e ulaştığında, çözme işlemi tamamlanmış sayılmalıdır.
e) Her bir çözme aşaması tamamlandıktan sonra, kutular (20 ± 3) °C’deki suda en fazla 10 saat
süreyle tutulur. Her bir donma-çözülme döngüsü, 24 saat içinde tamamlanmalıdır.
10. döngünün tamamlanmasından sonra her iki kutunun içindeki malzeme, deney numunesini
hazırlamak için kullanılan alt elek büyüklüğünün yarısı kadar göz açıklığına sahip bir deney eleğinin
üzerine boşaltılır (meselâ, 8 mm ilâ 16 mm aralığı için 4 mm göz açıklıklı bir deney eleği üzerine
boşaltma yapılır). Deney numunesi, belirtilen elek üzerinde elle yıkanır ve elenir. Elek üzerinde kalan
agrega (110 ± 5) °C’de sabit kütleye kurutulur, daha sonra ortam sıcaklığına kadar soğutulur ve
hemen tartılır (M2).
80
4.9.8 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
4.9.8.1 Kütlece yüzde madde kaybının tayini
Üç deney numunesinin elek üstü kısımları birleştirilir ve buradan elek altı miktarı hesaplanır, tartılır ve
elde edilen kütle, birleştirilen deney numunelerinin kütlece yüzdesi olarak ifade edilir.
Donma-çözülme deneyi sonucundaki kütle yüzde kaybı (F), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
Burada;
M1 : Üç deney numunesinin toplam ilk kuru kütlesi, g,
M2 : Belirtilen elekte tutulan üç deney numunesinin toplam nihai kuru kütlesi, g,
F : Donma-çözülme döngüsünden sonra üç deney numunesinin kütlece yüzde kaybıdır.
4.9.8.2 Donma-çözülme döngüsünden sonra direnç kaybının tayini
Deney numunesi kısımları için, donma-çözülme döngülü ve donma-çözülme döngüsüz olarak elde
edilen direnç deneyi sonuçları arasındaki yüzdece fark, TS EN 1097-2′de belirtilen aşağıdaki işlemler
takip edilerek hesaplanır.
Yüzdece direnç kaybı, %0,1 doğrulukla, aşağıda verilen eşitlik ile hesaplanır:
Burada;
ΔSLA : Yüzdece direnç kaybı,
SLA0 : Donma-çözülme döngüsü olmaksızın deney numunesi kısmının Los Angeles katsayısı,
SLA1 : Donma-çözülme döngüsünden sonra deney numunesi kısmının Los Angeles katsayısı’dır.
Çok ağır donma-çözülme şartları için bilgi notu
Bu deney metodunun, agregaları dayanıklılık bakımından birbirlerinden yeterince ayıramadığı
gösterildiğinde, su yerine aşağıdaki maddelerin kullanılması gerekebilir:
a) %1′lik sodyum klorür (NaCl) çözeltisi veya
b) Doygun üre çözeltisi.
Bu durumda, Şekil 1′de verilen soğutma eğrisi için donma noktasının ayarlanması dışında, bu
standarddaki diğer tüm parametreler aynen geçerlidir.

Alkali Silika Reaksiyonu Deneyi

Bu test metodu agregaların alkali silika yönünden reaktif olup olmadığını, tayin etmek için yapılır. Harç
çubuklarının, yüksek sıcaklıkta 1 Normal NaOH çözeltisi içindeki genleşmelerine dayanarak hızlı bir
şekilde tespitini hedeflemektedir.
4.12.2 Prensip:
Bu metodda, farklı karışımlara ait harç çubukları hazırlanır. Numuneler 24±2 saat sonra kalıptan
çıkarılır, Lab.No.ları verilir ve ilk boyları ölçülür. Numuneler sonra 80±2 ºC de saf suya daldırılıp 24±2
saat sonra çıkarılır ve sıfır ölçümleri alınır. Numuneler daha sonra 80±2 ºC sıcaklıktaki 1 Normal
NaOH çözeltisine konup periyodik (3 gün, 7 gün, 14 gün) genleşme ölçümleri yapılır. Test edilecek
agrega numunesi ve kesinlikle zararsız olduğu bilinen agrega numunesinin farklı karışım oranlarından
elde edilmiş 5 set harç çubukları hazırlanmalıdır.
4.12.3 Cihazlar :
4.12.3.1 Elek Seti
5,0mm
2,5 mm
1,25 mm
0,63 mm
0,315 mm
0,160 mm
4.12.3.2 Terazi : 1000 gr kapasiteli ve 1 gr hassasiyetli terazi.
4.12.3.3 Mezür: 200 ml ‘lik ml ölçekli mezur.
4.12.3.4 Mikser: Plastik kıvamdaki çimento harcını karıştırabilecek bir mikser.
4.12.3.5 Harç çubuk kalıpları : 25×25 mm kesitli 250-300 mm uzunluklu ( tercihen 285 mm) ,
uçlarında 6 mm çaplı, 20 mm uzunluklu ölçme pimleri monte edilebilen nitelikte olacak.
4.12.3.6 Sarsma Tablası: Kalıba dökülen betonu yerleştirecek bir sarsma tablası.
4.12.3.7 Referans ölçme çubuğu:
Boy ölçüm cihazının kalibrasyonu için gerekli olan ve her ölçüm öncesinde ve sonrasında ölçme
cihazının doğru ölçme yaptığını saptamak için kullanılacak olan bu çubuk yaklaşık numune boylarında
olmalıdır.
4.12.3.8 Alkali Tankı :
80 ºC sıcaklıktaki 1 Normal NaOH çözeltisine karşı (sıcaklık ve korozyona karşı) uzun süre dayanıklı
kap. Bu kap, harç çubuklarının birbirine temas etmeyecek ve tamamen NaOH çözeltisine daldırılmış
şekilde ve çözeltinin buharlaşmayıp normalitesinin değişmesine engel olacak şekilde sızdırmaz ve sıkı
bir şekilde kapatılabilen nitelikte olmalıdır. Eğer numuneler düşey konumda tutulacaksa numune
uçlarındaki çelik ölçme pimleri kaba temas etmemelidir.
4.12.3.9 Konkasör ve / veya Öğütücü :
İstenilen boyutta malzeme temin edebilecek şekilde ayarlanabilen laboratuvar tipi kırıcı ve/veya
öğütücü.
4.12.3.10 Saf Su Banyosu Cihazı :
İçerisine konan saf suyu 80 ºC sıcaklığa çıkarabilen ve bu sıcaklıkta suyun sıcaklığını sabit tutabilen
cihaz (sıcaklık ve korozyona karşı dayanıklı)
4.12.3.11 Ölçüm ünitesi : 0.002 mm hassasiyeti olan komparatör.
91
4.12.3.12 Kullanılan Malzeme ve Kimyasallar :
• 1 Normal NaOH çözeltisi : ( 1 Litre NaOH çözeltisi; 40 gr NaOH, 900 ml saf su içinde çözündükten
sonra, çözeltiye saf su ilave edilerek 1000 ml’ye tamamlanarak elde edilmelidir.
• Çimento : Na2O+0,658 K2O ilişkisi ile hesaplanan sodyum oksit eşdeğeri %’ si 0,9±0,1 olan
standarda uygun çimento.
• Alkali-Silika Reaksiyonu yönünden zararsız olduğu bilinen agrega.
(Sıcak karışım binder ve aşınma tabakalarında kullanılabilecek kalitedeki kalkerler uygun
olacaktır. Ancak harç çubukları dökülerek 14 günlük genleşme değerlerinin % 0.005’ten küçük
olduğu kontrol edilmelidir.)
• Saf su.
4.12.4.İşlem:
• Ocaktan temsili olarak alınan agrega numunesinden deney için yetecek miktarda alınıp,
konkasörde kırılıp öğütücü değirmende öğütülerek 5mm –0,160 mm arası malzeme elde edilir.
5mm, 2,5mm, 1,25mm, 0,63mm, 0,315mm, 0,160mm eleklerden elenir. Elekler üzerinde kalan
malzeme yıkanır ve kurutulur. Her elek üstü malzemeler ayrı ayrı torbalanır.
• Bu işlem deneyde kullanılacak zararsız agregaya da aynen uygulanır.
• Ocak malzemesinin hangi oranlarda zararsız olduğunu belirleyebilmek için farklı oranlarda
çalışmalar yapılır.
1.Grup: %100 orijinal ocak malzemesi.
2.Grup: % 60 orijinal ocak malzemesi ve % 40 zararsız olduğu bilinen malzeme karışımı.
3.Grup: % 45 orijinal ocak malzemesi ve % 55 zararsız olduğu bilinen malzeme karışımı.
4.Grup: % 30 orijinal ocak malzemesi ve % 70 zararsız olduğu bilinen malzeme karışımı.
5.Grup: % 15 orijinal ocak malzemesi ve % 85 zararsız olduğu bilinen malzeme karışımı.
• Dökümde kullanılacak agrega, çimento ve su miktarları ekte verilen Tabloda ki verilen miktarlarda
tartılır.
W/C : 0,44
Su miktarı (W) : 194 gr
Çimento miktarı (C) : 441 gr
Herbir grup karışım agrega miktarı : 1000 gr
Çizelge 47. Agrega gradasyonu
Elek Boyutları
Geçen Kalan Ağırlık %
5 mm 2,5 mm 10
2,5 mm 1,25 mm 25
1,25 mm 0,63 mm 25
0,63 mm 0,315 mm 25
0,315 mm 0.16 mm 15
• Herbir grup için 25x25x285 mm boyutlarında 3 adet harç çubuğu dökülür. Yani bir ocak numunesi
15 harç çubuğu ile test edilir.
• Kalıplama odası sıcaklığı 20 °C den düşük, 26 °C den fazla olmamalıdır, odanın nemi de % 50’
den az olmamalıdır.
• Karışım suyu, kalıplama odası, kür odasının sıcaklığı 23±2°C olmalıdır.
• Mikserde karıştırılan harç numunesi kalıplara iki tabaka halinde dökülür ve her tabaka sıkıştırılır.
Karıştırma işlemini takiben 2dak 15sn içerisinde kalıba yerleştirme işlemi tamamlanmalıdır.
• Kalıplara yerleştirilen harç numuneleri 24±2 saat kür odasında bekletilir.
• Bu süre sonunda kalıplardan çıkarılan harç çubukları numaralandırılır, kumpas ve 0,002
hassasiyeti olan komparatörle ilk okumaları yapıldıktan sonra su banyosuna konur.
• 80±2 °C saf su bulunan, su banyosunda 24±2 saat bekletilir.
92
• Bu süre sonunda su banyosundan çıkarılan harç çubuklarının 15±5 sn içinde sıfır okumaları aynı
hassasiyetle okunarak içinde 80±2 °C’de 1 Normal NaOH çözeltisi bulunan alkali tankına konur.
• Alkali tankında bekletilen harç çubuklarının periyodik olarak 3 gün, 7 gün ve 14 gün sonunda
okumaları alınır. (15±5 sn içinde)
• Bu okuma değerleri ile sıfır okuma değeri kıyaslanarak % genleşme değerleri hesaplanır.
Not: Deney süresince Alkali Tankındaki 1Normal NaOH çözeltisinin normalitesi kontrol edilmelidir.
4.12.5 Hesaplama ve Sonuçların Gösterilmesi:
Harç çubuklarının uzama miktarı (G) aşağıdaki eşitlikten % olarak hesaplanır.
G= [(L3,7,14) –Lo] / Li
Burada; L3,7,14 : Alkali tankında 80±2 °C ‘de, 1 Normal NaOH içersinde bekletilen 3.,7. ve 14. günde
okunan
Uzama değerleri.
Lo : 80±2 °C saf su bulunan, su banyosunda 24±2 saat bekletildikten sonra okunan
uzama
Değeri. ( Sıfır okuma)
L1
: Kalıptan çıkarılan harç çubuklarının ilk okuma değerleri.
Agreganın uzama yüzdesi, üç sonucun ortalama değeri olarak % 0,001 doğrulukla verilmelidir.
4.12.6 NaOH Çözeltisinin Normalitesinin Ölçülmesi :
• Büret içine 5N HCl konur. ( İlk hacim değeri kaydedilir.)
• Alkali tankından 20 ml NaOH çözeltisi behere alınır.
• Behere konan 20 ml NaOH çözeltisinin üzerine pembeleşene kadar birkaç damla fenolftalin
dökülür.
• Büretin vanası açılarak 5N HCl asit, 20 ml’lik fenolftalin katılmış NaOH çözeltisi üzerine azar azar
katılır. Bu sırada çözelti hızlı bir şekilde çalkalanmalıdır.
• Çözeltinin rengi pembeden beyaza döndüğü an vana kapatılır ve bürette titrasyon için harcanan
HCl miktarı büret üzerinden ikinci hacim değeri olarak okunur.
• Eğer büretteki hacim azalması 4 ml ise bizim NaOH çözeltimizin normalitesi 1’dir. Bu değer bizim
elde etmek istediğimiz deney standardımızdır.
• Aksi halde azalma miktarının 4 ml’den az yada fazla olması durumunda NaOH çözeltimizin
normalitesi 1 değildir. Çözelti 1 Normal durumuna getirmek için aşağıdaki eşitlikten yararlanılır.
N1 * V1 = N2 * V2 eşitliğinden NaOH çözeltisinin normalitesi hesaplanır.
( Asit ) ( Baz )
N1 : 5
V1 : Büretten okunan ml cinsinden eksilen hacim miktarı.
N2 : NaOH çözeltisinin normalitesi.
V2 : 20 ml
Örnek : Büretten eksilen miktar 3 ml olsun
N2 = (5*3) / 20 = 0,75
(Çözeltiye NaOH ilave edilerek normalite 1’e çıkarılmalıdır.)
Örnek : Büretten eksilen miktar 5 ml olsun
N2 = (5*5) / 20 = 1,25
(Çözeltiye su ilave edilerek normalite 1’e düşürülmelidir.)
93
Çizelge 48 Karışım Miktarları
3’lü Kalıp için malzeme miktarları (g)
1.karışım 2.kar Elek ışım 3.karışım 4.karışım 5.karışım
%100 %60 %40 %45 %55 %30 %70 %15 %85
5,0mm –
2,5mm *100 *60 **40 *45 **55 *30 **70 *15 **85
2,5mm –
1,25mm *250 *150 **100 *112,5 **137,5 *75 **175 *37,5 **212,5
1,25mm-
0,63mm *250 *150 **100 *112,5 **137,5 *75 **175 *37,5 **212,5
0,63mm-
0,315mm *250 *150 **100 *112,5 **137,5 *75 **175 *37,5 **212,5
0,315-
0,160mm *150 *90 **60 *67,5 **82,5 *45 **105 *22,5 **127,5
*Maviler:Orijinal malzeme (deney numunesi), **Kırmizı: Zararsız malzeme
Her bir karışımdaki Agrega miktarı:1000g, Çimento miktarı:441g, Su miktarı:194g
94

Metilen Mavisi Deneyi

4.4 İNCE TANELERİN TAYİNİ – METİLEN MAVİSİ DENEYİ
(TS EN 933-9)
4.4.1 – Kapsam
Bu deney, ince agregalarda veya gruplandırılmamış agregalarda (0-2) mm aralığının metilen mavisi
değerinin (MB) tayini için yapılır.
(0-0,125) mm aralığının metilen mavisi değerinin (MBF) tayinine ilişkin bir işlem, ayrıca verilmektedir.

4.4.2 – Prensip
Metilen mavisi çözeltisi, su içerisindeki deney numunesi kısmından oluşan süspansiyonuna arka
arkaya ilâve edilir. Boya çözeltisinin deney numunesi kısmı tarafından adsorpsiyonu, çözeltinin her
ilâvesinden sonra süzgeç kâğıdında bir leke deneyi yapılarak serbest boyanın varlığının belirlenmesi
suretiyle kontrol edilir.
Serbest boyanın varlığı teyit edildiğinde, metilen mavisi değeri (MB veya MBF) hesaplanır ve deneye
tâbi tutulan agreganın beher kilogramı başına adsorplanan boya, gram cinsinden ifade edilir.

4.4.3 – Reaktifler
4.4.3.1 – Boya çözeltisi, standard veya teknik kalitedeki metilen mavisi, (10,0 ±0,1) g/L .
Çözeltinin kullanım süresi en fazla 28 gün olmalıdır. Çözelti, ışık almayacak şekilde muhafaza
edilmelidir.
4.4.3.2 – Damıtık veya demineralize su.
4.4.3.3 – Kaolinit, metilen mavisi değeri (MBK) bilinen. Aşırı miktarda boya kullanımını önlemek için,
100 g kaolinit için 1 g ilâ 2 g arasında MBK değerine sahip kaolinit tercih edilir.
4.4.4 – Cihaz ve malzemeler
4.4.4.1 – Büret, 100 mL veya 50 mL kapasiteli, 1/10 mL veya 1/5 mL olarak derecelendirilmiş, veya
bunların yerine bir adet 5 mL’lik ve 1 adet de 2 mL’lik mikro-pipet.
4.4.4.2 – Süzgeç kâğıdı, üzeri bölümlü, kül ihtiva etmeyen (kül muhtevası < %0,010), 95 g/m2,
kalınlığı 0,20 mm, süzme hızı 75 saniye; gözenek büyüklüğü 8 μm olan.
4.4.4.3 – Cam çubuk, uzunluğu 300 mm, çapı 8 mm olan.
4.4.4.4 – Pervaneli karıştırıcı, dakikada (600±60) devire kadar değişik hızlarda kontrol edilebilen ve
(75 ±10) mm çapında üç veya dört pervane kanadına sahip.
4.4.4.5 – Terazi, tartılacak kütleyi, %0,1 yaklaşımla tartabilen.
4.4.4.6 – Kronometre, 1 saniye yaklaşımla okuma yapabilen.
4.4.4.7 – Deney eleği, 2 mm göz açıklıklı.
4.4.4.8 – Beher, cam veya plâstik, 1 L veya 2 L kapasiteli.
4.4.4.9 – Ölçülü balon, cam, 1 L kapasiteli.
4.4.4.10 – Havalandırmalı etüv, sıcaklığı, (110 ±5) ºC’de tutulabilen.
4.4.4.11 – Desikatör.
4.4.5 – Deney numunesi kısımlarının hazırlanması
Lâboratuvar numuneleri, (0-2) mm tane büyüklüğüne sahip en az 200 g agrega ihtiva eden bir kısmî
numune elde edilmesi amacıyla, TS EN 932-2’ye uygun olarak azaltılmalıdır. Kısmî numune, (110 ±5)
ºC’de sabit kütleye kadar kurutulur ve soğumaya bırakılır. Kuru kısmî numune, etkin bir ayırmanın ve
(0-2) mm aralığındaki tüm tanelerin toplanmasının sağlanması için bir deney fırçası kullanılarak,
koruyucu bir elek ile korunan (gerekirse) 2 mm göz açıklıklı bir elekten elenir. 2 mm göz açıklıklı elekte
tutulan taneler ayırılır ve gerekirse bu elekten geçen malzeme, en az 200g’lık bir deney numunesi
kısmı elde etmek için, TS EN 932-2’ye uygun olarak azaltılır. Deney numunesi kısmı tartılır ve kütle, 1
g yaklaşımla M1 olarak kaydedilir.
4.4.6 – İşlem
4.4.6.1 – Leke deneyinin açıklanması
Leke deneyi, her boya ilâvesinden sonra, cam çubuk ile süspansiyondan bir damla alınması ve
damlanın süzgeç kâğıdı üzerine bırakılmasından ibarettir. Meydana gelen leke, renksiz ıslak bir bölge
ile çevrelenen ve genellikle homojen mavi renkli bir merkezî malzeme birikintisinden oluşur. Alınan
damlanın miktarı, birikinti çapı 8 mm ilâ 12 mm arasında kalacak şekilde olmalıdır.Islak bölgede,
yaklaşık 1 mm’lik açık mavi bir halka ihtiva eden bir hâlenin, merkezî birikinti etrafında meydana
gelmesi durumunda, deney, pozitif olarak mütalâa edilir.
Dönüm noktasına yaklaşıldıkça, hâle belirir, ancak kil minerallerinin boya adsorpsiyonunu
tamamlamaları biraz zaman alacağından, bu hâle daha sonra kaybolabilir. Bu nedenle, leke deneyi
54
daha fazla boya çözeltisi ilâve edilmeksizin 1 dakika aralıklarla 5 dakika süreyle tekrarlanmak
suretiyle, dönüm noktası tayin edilir.
4.4.6.2 – Süspansiyonun hazırlanması
(500± 5) mL’lik damıtık veya demineralize su, behere konur ve kurutulmuş deney numunesi kısmı
spatül ile iyice karıştırılarak behere ilâve edilir.
Boya çözeltisi (Madde 4.4.3.1) çalkalanır veya iyice karıştırılır. Büret, boya çözeltisi ile doldurulur ve
boya çözeltisi şişesi, karanlık bir yerde muhafaza edilir.
Karıştırıcı, 600 devir/dakika hıza ayarlanır ve pervane, beher tabanından yaklaşık 10 mm yüksekte
olacak şekilde yerleştirilir.
Karıştırıcı çalıştırılır ve kronometreye basılarak beherdeki malzeme önce 5 dakika süreyle (600±60)
devir/dakika, takiben deneyin geriye kalan kısmında sürekli olarak (400 ± 40) devir/dakika hızda
karıştırılır.
Deney numunesi kısmında, bir hâle oluşturmaya yetecek miktarda ince tane mevcut değilse, kaolinit
boya çözeltisiyle birlikte aşağıda belirtildiği gibi ilâve edilmelidir:
(110 ±5)ºC’de sabit kütleye kadar kurutulmuş olan kaolinitten (30,0 ±0,1) g, behere ilâve edilir. Daha
sonra, V’ mL boya çözeltisi, behere ilâve edilir.
Burada V’= 30 MBK olup, 30 g kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmidir.
4.4.6.3 – Adsorplanan boya miktarının tayini
Süzgeç kâğıdı , yüzeyinin büyük kısmı herhangi bir katı veya sıvı ile temas etmeyecek şekilde boş bir
beherin üzerine veya başka uygun bir destek üzerine yerleştirilir.
(600 ± 60) devir/dakika hızda 5 dakika süreyle karıştırmadan sonra behere 5 mL boya çözeltisi ilâve
edilir; beherdeki malzeme, (400 ± 40) devir/dakika hızda en az 1 dakika karıştırılır ve süzgeç kâğıdı
üzerinde leke deneyi yapılır. 5 mL’lik bu ilk boya çözeltisi ilâvesinden sonra hâle belirmezse, 5 mL
daha boya çözeltisi ilâve edilir, 1 dakika süreyle karıştırmaya devam edilir ve bir leke deneyi daha
yapılır. Hâlenin yine görülmemesi durumunda, görülünceye kadar karıştırmaya, boya ilâvesine ve aynı
şekilde leke deneyleri yapılmasına devam edilir. Hâle görülmesi aşamasına ulaşıldığında, daha fazla
boya çözeltisi ilâvesi yapılmaksızın karıştırmaya devam edilir ve 1 dakika aralıklarla leke deneyleri
yapılır.
Hâle, ilk 4 dakikada kaybolursa, 5 mL daha boya çözeltisi ilâve edilir. Hâle, beşinci dakikada
kaybolursa, sadece 2 mL boya çözeltisi ilâve edilir. Her iki durumda da hâle, 5 dakika süreyle varlığını
sürdürünceye kadar karıştırmaya ve leke deneyleri yapılmasına devam edilir. 5 dakika süreyle
varlığını sürdüren bir hâle meydana getirmek için ilâve edilen boya çözeltisinin toplam hacmi (V1), 1
mL yaklaşımla kaydedilir.
4.4.7 – Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
(0-2) mm tane büyüklüğü aralığının beher kilogramı başına tüketilen boyanın gram cinsinden ifadesi
olan metilen mavisi değeri (MB), aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:
Burada;
M1 : Deney numunesi kısmının kütlesi, g,
V1 : İlâve edilen boya çözeltisinin toplam hacmi, mL,
dir.
MB değeri, (0-2) mm aralığının beher kilogramı için kullanılan boya miktarı, 0,1 g yaklaşımla
kaydedilir.
Deney, kaolinit ilâve edilerek yapılıyorsa, yukarıdaki eşitlik,
Olur.
Burada;
V’ : Kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmi, mL’dir.
55
EK-A
(0-0,125) mm Tane Büyüklük Aralığının Metilen Mavisi Değerinin (MBF) Tayinine İlişkin İşlem
A.1 Deney numunesi kısımları, Madde 4.4.5’de belirtildiği gibi hazırlanır ve Madde 4.4.6’daki deney
işlemleri uygulanır. Ancak burada, (0-0,125) mm büyüklük aralığındaki agregaya ait deney numunesi
kısmının kütlesi (M1), (30,0 ±0,1) g.dır.
A.2 Metilen mavisi değeri (MBF), (0-0,125) mm tane büyüklük aralığının beher kilogramı başına boya
miktarı olarak gram cinsinden aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır :
Burada;
M1 : Deney numunesi kısmının kütlesi, g,
V1 : İlâve edilen boya çözeltisinin toplam hacmi, mL,dir.
A.3 MBF değeri, (0-0125) mm aralığının beher kilogramı başına boya miktarı olarak, 0,1 g yaklaşımla
kaydedilir.
EK-B
Belirtilen bir MB değeri ile uygunluk deneyi
Belirtilen bir MB değeri ile ilgili uygunluğun kontrolü, tek bir boya çözeltisi ilâvesiyle aşağıdaki şekilde
yapılabilir:
(0-2) mm aralığının beher kilogramı başına boya miktarı olarak gram cinsinden ifade edilen sözkonusu
MB değeri, “MB1” ise, bu durumda, bir defada ilâve edilecek boya çözeltisinin hacmi (V2), aşağıdaki
eşitlik ile hesaplanır :
Burada;
M1 : Deney numunesi kısmının kütlesi, g,
MB1: (0-2) mm aralığındaki agreganın beher kilogramı başına boya miktarı olarak belirtilmiş olan MB
değeri, g,
V’ : İlâve edilen kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmi, mL’dir.
Madde 4.4.5’e uygun olarak bir deney numunesi kısmının hazırlanmasından sonra, süspansiyon,
deney numunesi kısmı, su ve gerekirse kaolinit kullanılarak, V2 mL boya çözeltisi ihtiva edecek şekilde
Madde 4.4.6.2’ye uygun olarak hazırlanmalıdır.
Leke deneyi, bu süspansiyonun (400± 40) devir/dakika hızda, 8 dakika süreyle karıştırılmasından
sonra yapılmalıdır. Leke deneyi (Madde 4.4.6.1) pozitif ise, kumun, şartnameye uygun olduğu
varsayılabilir. Ancak leke deneyi negatif ise, Madde 4.4.6.3’de açıklanan tayin işleminin tamamı
yapılmalıdır.
EK-C
10 G/L.lik Metilen Mavisi çözeltisinin hazırlanması
C.1 C.1.1 ilâ C.1.7 arasında açıklanan işlemler takip edilerek 10 g/L.lik boya çözeltisi hazırlanır.
C.1.1Çözeltinin hazırlanmasında, metilen mavisi [(C16H18CIN3S, nH2O (n = 2 – 3), saflık %98,5]
kullanılır.
C.1.2 Metilen mavisi tozunun su muhtevası (W) şöyle tayin edilir:
Yaklaşık 5 g metilen mavisi tozu tartılır ve kütle, en yakın 0,01 grama yuvarlatılarak Mh olarak
kaydedilir.
Bu toz (100± 5)ºC’de sabit kütleye kurutulur. Desikatörde soğutulur ve desikatörden dışarıya çıkartılır
çıkartılmaz tartılır. Kuru kütle 0.01 g yaklaşımla Mg olarak kaydedilir.
Not – 105ºC’nin üzerindeki sıcaklıklarda, metilen mavisi tozu değişikliğe uğrayabilir.
Su muhtevası (W), en yakın ondalığı verecek şekilde aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır ve kaydedilir:
Burada ;
Mh : Metilen mavisi tozunun kütlesi, g,
Mg : Kurutulmuş metilen mavisi tozunun kütlesi, g.’dır.
Su muhtevası, her yeni boya çözeltisi hazırlanmasında yeniden tayin edilmelidir.
C.1.3 ((100 + W)/10) g ±0,01 g, (10 g kuru toza eşit) metilen mavisi tozu alınır.
56
C.1.4 500 mL ilâ 700 mL arasında damıtık veya demineralize su, bir beherde 40ºC’yi aşmayacak
şekilde ısıtılır.
C.1.5 Beher muhtevası, metilen mavisi tozu behere ilâve edilirken, yavaşça karıştırılır. Tozun
tamamen çözülmesini sağlamak için karıştırmaya 45 dakika devam edilir ve çözelti 20ºC’ye soğutulur.
C.1.6 Beherdeki çözelti, 1 L’lik bir ölçülü balona boşaltılır ve boyanın tümünün şişeye aktarılmasını
temin etmek için beher, damıtık veya demineralize su ile çalkalanır. Ölçülü balonun kalibrasyonuyla
uyumun sağlanması için, ölçülü balon ve suyun (20 ±1) ºC’lik sıcaklığa sahip olduğundan emin
olunmalıdır. Ölçülü balon, 1 L işaretine kadar damıtık veya demineralize su ile tamamlanır.
C.1.7Tozun tamamen çözülmesini teminen, ölçülü balon çalkalanır ve ölçülü balon içindeki çözelti,
hafif renkli bir cam muhafaza şişesine boşaltılır.
C.2 Muhafaza şişesi üzerinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır :
a) Metilen mavisi çözeltisi, 10 g/L.lik,
b) Hazırlama tarihi,
c) Son kullanma tarihi.
C.3 Metilen mavisi çözeltisi, hazırlandıktan itibaren 28 günden fazla kullanılmamalıdır. Stok boya
çözeltisi, karanlık bir yerde muhafaza edilmelidir.
EK D
Kaolinitin Metilen Mavisi Değerinin (MBK) Tayini ile ilgili işlem
D.1 Kaolinit, (110 ± 5)ºC’de, sabit kütleye ulaşıncaya kadar kurutulur.
D.2 Kuru kaolinitten (30,0 ± 0,1) g tartılır.
D.3 (30 ± 0,1) g kaolinit, 500 mL demineralize veya damıtık su ile birlikte behere ilâve edilir.
D.4 Beher içindeki malzeme, beher tabanından 10 mm yükseğe yerleştirilen pervane ile, (600 ± 60)
devir/dakika hızda 5 dakika karıştırılır. Tayinin geri kalan kısmında, (400 ± 40) devir/dakika hızda
sürekli olarak karıştırmaya devam edilir.
D.5 Behere, 10 g/L’lik boya çözeltisinden 5 mL ilâve edilir ve (400± 40) devir/dakika hızda en az 1
dakika karıştırıldıktan sonra süzgeç kâğıdı üzerinde leke deneyi yapılır.
D.6 Gerekirse, pozitif sonuç alınıncaya kadar 5 mL’lik dozlar halinde boya çözeltisi ilâvesine devam
edilir. Her dakika sonunda leke deneyi yapılır ve kalıcı boya adsorpsiyonu elde edilinceye kadar
işleme devam edilir.
Beşinci leke deneyinde açık mavi halka kaybolursa, 2 mL’lik hacimler halinde boya çözeltisi ilâve
edilmelidir.
Her çözelti ilâvesini, 1 dakika aralıklarla yapılan leke deneyleri takip etmelidir.
Bu işlemler, deneyin birbirini izleyen 1 dakika aralıklarla toplam 5 dakika süreyle pozitif sonuç
vermesine kadar tekrarlanmalıdır. Bu durumda, tayin tamamlanmış olur.
D.7 Adsorplanan boya çözeltisinin toplam hacmi V’, mililitre cinsinden kaydedilir.
D.8 Kaolinitin metilen mavisi değeri, 100 g kaolinit için gerekli boya miktarı olarak, aşağıdaki eşitlikten
hesaplanır ve 0,1 g yaklaşımla kaydedilir:
MBK = V’/30
Burada;
V’: Adsorplanan boya çözeltisinin toplam hacmi, mL’dir.
Sonuçların değişmediğini kontrol etmek için, bilinen MBK değerine sahip kaolinit üzerinde,
düzenli aralıklarla deney yapılmalıdır. Bu işlem, yeni boya çözeltisinin kontrol edilmesi için
yapılmalıdır.

Agregaların tane yoğunluğu ve su emme oranı tayini

4.5.1- Kapsam
Bu deney, agregalarda tane yoğunluğu (birim hacim kütlesi) ve su emme (absorpsiyon) oranının tayini
için yapılır. Metotlar aşağıda verilmiştir.
a) Tel sepet metodu: 63 mm göz açıklıklı elekten geçen, ancak 31,5 mm göz açıklıklı elekte tutulan
agregalar için.
b) Piknometre metotları: 31,5 mm göz açıklıklı elekten geçen, ancak 0,063 mm göz açıklıkı elekte
tutulan agregalar için.
Tel sepet metodu, 4 mm ila 31,5 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalar için, piknometre
metoduna alternatif olarak kullanılabilir. Anlaşmazlık durumunda, piknometre metodu, referans metot
olarak kullanılmalıdır.
4.5.2- Prensip
Tane yoğunluğu, kütlenin, hacme oranından hesaplanır. Kütle, deney numunesi kısmını, doygun ve
yüzeyi kurutulmuş halde ve tekrar etüvde kurutulmuş halde tartmak suretiyle tayin edilir. Hacim ise, tel
sepet metodundaki kütle indirgemesi veya piknometre metodundaki tartımlar yoluyla, yer değiştiren
suyun kütlesinden tayin edilir.
4.5.3- Malzemeler
Su, Taze çeşme suyu ve demineralize su uygundur.
4.5.4- Cihazlar
4.5.4.1 Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığın (110 ± 5)°C’ta tutulabilmesi için termostat ihtiva eden.
4.5.4.2 Terazi, deney numunesi kısmının kütlesini, kütlenin % 0,1’ine tekabül eden doğrulukla
tartabilen.
Terazi, numuneyi ihtiva eden tel sepetin suda asılmasına ve tartılmasına uygun olmalıdır.
4.5.4.3 Su banyosu, termostat kontrollü ve sıcaklığı (22 ±3)ºC’de tutulabilen.
4.5.4.4 Termometre, doğruluğu 0,1ºC olan.
4.5.4.5 Deney elekleri, TS EN 933-2’de belirtilen göz açıklık şekline ve 0,063 mm, 4 mm, 31,5 mm ve
63 mm göz açıklık büyüklüğüne sahip.
4.5.4.6 Tepsiler, uygun büyüklükte olan ve kütlesinde değişme olmadan hava dolaşımlı etüvde
ısıtılabilen.
4.5.5 Yıkama donanımı
4.5.5.1 Kronometre
4.5.5.2 Tel sepet metodu için özel cihazlar (Madde 7, Madde A.3 ve Madde B.2)
4.5.5.3 Tel sepet veya delikli kap, terazi koluna asılacak şekilde uygun büyüklükte olan. Sepet veya
kap, korozyona dayanıklı olmalıdır.
4.5.5.4 Su sızdırmaz tank, sepet ile tankın kenarları arasında en az 50 mm açıklık olacak
şekilde,içerisinde sepetin serbestçe asılabildiği (22 ±3)ºC’de su ihtiva eden.
4.5.5.5 Piknometre, 250 mL ilâ 5000 mL arasında hacme sahip ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5
mL mertebesinde kararlı olan bir cam şişe.
Not – Piknometrenin hacmi, deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir.
4.5.5.6 Metal kalıp, üst kısmının çapı (40±3) mm, alt kısmının çapı (90±3) mm ve yüksekliği (75±3)
mm kesik koni şeklinde olan. Metal kalıbın et kalınlığı en az 0,8 mm olmalıdır.
4.5.5.7 Metal sıkıştırıcı, (340±15) g kütleli, çapı (25±3) mm olan dairesel kesitli bir karıştırma yüzeyi
ihtiva eden ve metal kalıp ile birlikte kullanılan.
4.5.5.8 Huni, cam mamul (metal kalıp ve sıkıştırıcı kullanımına alternatif olarak).
4.5.5.9 Tepsi, alanı 0,1 m2 ‘den daha küçük olmayan düz tabanlı, kenar yüksekliği 50 mm’den daha az
olmayan ve suyu emmeyen bir malzemeden imâl edilmiş olan.
4.5.5.10 Sıcak hava kaynağı, saç kurutma makinası gibi.
59
Şekil 1.Uygun bir piknometre örneği
4.5.6 Tel sepet metodu: 31,5 mm ilâ 63 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalar için.
Tel sepet metodu, 31,5 mm ilâ 63 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanılmalıdır.
4.5.6.1 Deney numunesi kısmının hazırlanması
Agregalardan numune alma TS EN 932-1’e, numune azaltma ise TS EN 932-2’ye uygun olmalıdır.
Agrega deney numunesi kısmının kütlesi, Çizelge 40’da verilen kütle değerlerinden daha küçük
olmamalıdır.
Çizelge 40 – Deney numunesi kısımlarının ez az kütlesi (tel sepet metodu)
Not – Diğer büyüklükler için, deney numunesi kısmının ez az kütlesi, Çizelge 40’da belirtilen kütle
değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.
Deney numunesi kısmı, ince tanelerin uzaklaştırılması amacıyla, 63 mm ve 31,5 mm göz açıklıklı
eleklerde yıkanır ve daha sonra kurumaya bırakılır. 63 mm göz açıklıklı elekte tutulan taneler atılır.
4.5.6.2 İşlem
Hazırlanan deney numunesi kısmı, tel sepete yerleştirilir ve tel sepet, suyun seviyesi, sepetin üst
kısmından en az 50 mm yukarıda olacak şekilde (22±3)ºC sıcaklıkta su ihtiva eden tanka daldırılır.
Daldırmadan hemen sonra sepet, tankın tabanından yaklaşık 25 mm yukarıya kaldırılarak ve saniyede
bir kez olmak üzere 25 defa bu yükseklikten düşürülerek, hapsolmuş hava deney numunesi kısmından
60
uzaklaştırılır.
Sepet ve agrega, (24±0,5) saat süreyle (22±3) ºC sıcaklıktaki suya tamamen daldırılmış hâlde
bekletilir.
Sepet ve deney numunesi kısmı sallanır ve (22±3) ºC sıcaklıktaki suda tartılır (M2)olarak kaydedilir.
Kütlenin (M2) tayin edildiği andaki suyun sıcaklığı kaydedilir.
Not – Deney numunesi kısmının, tartım için farklı bir tanka aktarılması gerekiyorsa, sepet ve deney
numunesi kısmı, yeni tankta tartım (M2) öncesi 25 defa sallanır.
Sepet ve agrega, sudan çıkarılır ve suyun uzaklaşması için birkaç dakika beklenir. Agrega,
sepetten,kuru bezlerden birinin üzerine dikkatlice boşaltılır. Boş sepet, tekrar suya daldırılır, 25 defa
sallanır ve suda tartılır (M3) olarak kaydedilir.
Agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hâle geldiğinde, taneler,
ikinci bir kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarılır. Agrega taneleri, kalınlık bir agrega tanesinden
daha fazla olmayacak şekilde bu ikinci bez üzerine yayılır ve görülebilir bütün su filmleri uzaklaştırılana
kadar direk güneş ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunur. Ancak bu durumda agrega
taneleri, hâlâ rutubetli bir görünüm arz eder. Agrega taneleri tartılır (M1).
Agrega taneleri, bir tepsiye aktarılır ve etüvde, (110±5) ºC sıcaklıkta, sabit kütleye (M4) kadar
kurutulur.
Bütün tartımlar, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) % 0,1’i veya daha iyi olan bir doğrulukla
yapılır ve kaydedilir.
4.5.6.3 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler yardımıyla
hesaplanır:
M4 : Etüvde kurutulmuş deney numunesi kısmının kütlesi, g,
ρw : M2 tayin edildiğinde kaydedilen sıcaklıktaki su yoğunluğu megagram/metreküptür.
Tane yoğunluğu değerleri, 0,01 Mg/m3, su emme oranı değerleri ise % 0,1 yaklaşımla ifade
edilir.
Hesaplamalar, aşağıdaki eşitlik kullanılarak kontrol edilebilir:
4.5.7. Piknometre metodu, 4 mm ilâ 31,5 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalar için.
Bu maddede açıklanan piknometre metodu, 4 mm ilâ 31,5 mm arasında tane büyüklüğüne sahip
agregalarda kullanılmalıdır.
61
4.5.7.1 Deney numunesi kısmının hazırlanması
Agregalardan numune alma, TS EN 932-1’e, numune azaltma ise, TS EN 932-2’e uygun olmalıdır.
Agrega deney numunesi kısmının kütlesi, Çizelge 41.’de verilen kütle değerlerinden daha az
olmamalıdır.
Çizelge 41 – Deney numunesi kısımlarının ez az kütlesi (piknometre metodu)
Not – Diğer büyüklükler için deney numunesi kısmının ez az kütlesi, Çizelge 41.’de belirtilen kütle
değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.
Deney numunesi kısmı, ince tanelerin uzaklaştırılması amacıyla, 31,5 mm ve 4 mm göz açıklıklı
eleklerde yıkanır. 31,5 mm göz açıklıklı elekte tutulan taneler atılır. Daha sonra numune kurumaya
bırakılır.
4.5.7.2 İşlem
Hazırlanan deney numunesi kısmı, piknometrede bulunan, (22±3) ºC sıcaklıktaki suya daldırılır ve
hapsolmuş hava, piknometre, eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştırılır.
Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hâle getirilir ve deney numunesi kısmı, (22 ±3) ºC’da (24
±0,5) saat süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa
geriye kalan hapsolmuş hava, piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak suretiyle uzaklaştırılr.
Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.
Piknometre, su ilâve edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hava hapsedilmeden
tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır (M2).Suyun
sıcaklığı kaydedilir.
Agrega taneleri, sudan çıkarılır ve birkaç dakika süreyle kurumaya bırakılır. Piknometre tekrar su ile
doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı
kurutulur ve tartılır (M3). Suyun sıcaklığı kaydedilir.
M2 ve M3 tartımları esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2ºC’i geçmemelidir.
Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu
durumda piknometre termostatlı bir banyoda, (kalibrasyon sıcaklığı ±0,5) ºC sıcaklığa getirilir.
Suyu süzülmüş deney numunesi kısmı, kuru bezlerden birinin üzerine alınır. Bez üzerine yerleştirilen
agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hâle geldiğinde, taneler,
ikinci bir kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarılır. Agrega taneleri, kalınlığı bir agrega tanesinden
daha fazla olmayacak şekilde, bu ikinci bez üzerine yayılır ve görülebilir bütün su filmleri
uzaklaştırılana kadar direk güneş ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunur. Ancak bu
durumda agrega taneleri, hâlâ rutubetli bir görünüm arz eder. Doygun ve yüzeyi kuru deney numunesi
kısmı, bir tepsiye aktarılır ve tartılır (M1). Agrega taneleri, hava dolaşımlı bir etüvde, (110 ± 5) ºC’de,
sabit kütleye (M4) kadar kurutulur.
Bütün kütle değerleri, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) % 0,1’i veya daha iyi olan bir
doğrulukla kaydedilir.
62
4.5.7.3 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd ), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler yardımıyla
hesaplanır:
4.5.8. Piknometre metodu, 0,063 mm ilâ 4 mm arasında tane büyüklüğüne sahip agregalar için
Bu maddede açıklanan piknometre metodu, 0,063 mm ilâ 4 mm arasında tane büyüklüğüne sahip
agregalarda kullanılmalıdır.
4.5.8.1 Deney numunesi kısmının hazırlanması
Agregalardan numune alma, TS EN 932-1’e, numune azaltma ise, TS EN 932-2’ye uygun olmalıdır.
Agrega deney numunesi kısmının kütlesi, 1 kg’dan daha az olmamalıdır.
Deney numunesi kısmı ince tanelerin uzaklaştırılması amacıyla, 4 mm ve 0,063 mm göz açıklıklı
eleklerde yıkanır. 4 mm göz açıklıklı elekte tutulan taneler atılır.
4.5.8.2 İşlem
Hazırlanan deney numunesi kısmı, piknometrede bulunan, (22±3)ºC sıcaklıktaki suya daldırılır ve
hapsolmuş hava, piknometre eğik konumda hafifçe yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklaştırılır.
Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hâle getirilir ve deney numunesi kısmı, (22±3) ºC’de,
(24±0,5) saat süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa
geriye kalan hapsolmuş hava, piknometre, hafifçe yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklaştırılır.
Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.
63
Piknometre, su ilâve edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hava hapsedilmeden
tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır (M2).Suyun
sıcaklığı kaydedilir.
Deney numunesi kısmını kaplayan suyun büyük bir kısmı süzülür ve piknometre bir tepsiye boşaltılır.
Piknometre, tekrar su ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra,
piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır (M3). Suyun sıcaklığı kaydedilir. M2 ve M3 tartımları
esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2ºC’yi geçmemelidir.
Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu
durumda piknometre, termostatlı bir banyoda, (kalibrasyon sıcaklığı ±0,5) ºC sıcaklığa getirilir.
Islak deney numunesi kısmı, tepsinin tabanına üniform bir tabaka hâlinde yayılır. Yüzey rutubetini
buharlaştırmak amacıyla, agrega taneleri, hafif bir sıcak hava akımına maruz bırakılır. Agrega
taneleri,üniform bir kurumanın elde edilmesi amacıyla, hiçbir yüzey nemi görülmeyinceye ve taneler
artık birbirlerine yapışmayıncaya kadar, sık aralıklarla karıştırılır. Karıştırma devam ederken, numune,
oda sıcaklığına kadar soğutulur. Yüzey kuruluğunun sağlanıp sağlanmadığının tespit edilmesi için,
metal koni kalıbı, en büyük çapa sahip kısım, tepsinin tabanına gelecek şekilde yerleştirilir. Koni kalıbı,
bir miktar kuru deney numunesi kısmıyla gevşek olarak doldurulur ve kalıbın üst kısmındaki delikten
geçirilen bir sıkıştırıcı kullanmak suretiyle agrega yüzeyi 25 defa hafifçe vurularak sıkıştırılır. Sıkıştırma
işleminden sonra, kalıp tekrar doldurulmaz. Kalıp, üzerinde hiçbir agrega tanesi olmayacak şekilde,
dikkatlice kaldırılır. Elde edilen agrega konisi çökmezse, kalıp kaldırıldığında çökme olayı meydana
gelene kadar kurutmaya devam edilir ve koni deneyi tekrarlanır.
Bu işlemle ilgili yol gösterici bilgiler, aşağıdaki şekillerde verilmiştir.
Doygun ve yüzeyi kurutulmuş deney numunesi kısmı tartılır (M1). Agrega taneleri, hava dolaşımlı
etüvde, (110 ±5) ºC’da sabit kütleye (M4) kadar kurutulur.
Bütün kütle değerleri, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) % 0,1’i veya daha iyi olan bir
doğrulukla kaydedilir.
64
4.5.9 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd ), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler yardımıyla
hesaplanır:
65
Suyun yoğunluğu:
Çizelge 42 – Suyun yoğunluğu
66
İnce agregaların doygun ve yüzeylerinin kuru olmasıyla ilgili kılavuz

Los Angeles Deneyi

4.6.1-Kapsam
Bu standard, yapı ve inşaat mühendisiliğinde kullanılan yapay ve tabii iri agregaların parçalanma
direncinin tayini için işlemleri kapsar.
4.6.2 – Cihazlar
4.6.2.1 – Deney Elekleri
1,6; 10; 11,2 (veya 12,5); 14 mm göz açıklıklarına sahip ve TS EN 932-2’ye uygun.
4.6.2.2 – Terazi
Deney kısmının kütlesini % 0,1 doğrulukla tartabilen.
4.6.2.3 – Hava Dolaşımlı Etüv
(110 ±5)ºC sıcaklığı sağlayabilen.
4.6.2.4 – Lâboratuvar numunesini TS EN 932-2’de tarif edilen deney kısmına azaltmak için ekipman.
4.6.2.5 – Los Angeles Deney Cihazı
Aşağıda belirtilen kısımları kapsayan.
Not – Uygun bir makina için örnek Şekil 1’de verilmiştir.
Şekil 1 – Tipik Los Angeles Deney Makinası
4.6.2.5.1 – TS 2162 EN 10025’de belirtilen S 275 tipine uygun, mm kalınlıklı çelik levhadan
aşırı gerilme uygulanmadan şekillendirilmiş ve önemli bir deformasyon olmadan kaynaklanmış boş
tambur.
Tamburun her iki ucu kapalı olmalıdır. Tamburun, iç çapı (711 ± 5) mm ve iç uzunluğu (508 ± 5) mm
olmalıdır. Tambur, tamburun içine girmeyecek şekilde kenarına tutturulmuş iki paralel destek üzerine
68
yerleştirilmeli ve yatay bir eksen etrafında dönecek şekilde monte edilmelidir. Tercihan tamburun
bütün uzunluğu boyunca, numunenin yerleştirilmesini ve deneyden sonra alınmasını sağlayacak, (150
± 3) mm genişliğinde bir açıklık olmalıdır.
Deney sırasında, tamburun iç yüzeyinin silindirik kalmasını sağlayacak seyyar bir kapak kullanılarak
delik toz sızdırmaz şekilde kapatılmalıdır.
Açıklığın en yakın kenarından 380 mm ve 820 mm uzaklıkta bir yere raf yerleştirilmelidir. Mesafe,
tamburun iç yüzü boyunca dönme yönünde ölçülmelidir. Raf, dikdörtgen kesitli olmalı (uzunluğu,
tamburun uzunluğuna eşit, genişliği (90 ± 2) mm, kalınlığı (25 ± 1) mm ve çap düzlemini ve dik gelişen
bir hat üzerinde tambura sabitlenmelidir.
Raf, herhangi bir noktasında genişliği 86 mm’den daha az olacak şekilde aşındığında ve kalınlığı ön
kenarı boyunca herhangi bir noktada 23 mm’den daha az olacak şekilde aşındığında değiştirilmelidir.
Deney makinasının tabanı, düzgün beton veya blok taşlarla yapılmış yatay bir zemin üzerine
yerleştirilmelidir.
Seyyar kapak, tamburla aynı kalitede çelikten, raf ise aynı veya daha sert çelikten yapılmış olmalıdır
4.6.2.5.2 – Bilya yükü, her biri 45 mm ile 49 mm arasında çapa sahip, 11 adet küresel çelik bilyadan
oluşan; her bilya, 400 g ilâ 445 g kütleye sahip ve toplam yük 4690 g ile 4860 g arasında olan.
Yeni bilyaların yükünün anma kütlesi, 4860 g olmalıdır. İmalât değişimleri için 20 g pozitif toleransa ve
kullanımda aşınan bilya için 150 g negatif toleransa müsaade edilebilir.
4.6.2.5.3 – Motor, tambura 31 devir/dakika ile 33 devir/dakika arasında dönme hızı uygulayabilen.
4.6.2.5.4 – Tepsi, deneyden sonra malzeme ve bilya yükünü toplamak için.
4.6.2.5.5 – Devir Sayacı
Gerekli devir sayısından sonra motoru otomatik olarak durdurabilen.
4.6.3 – Los Angeles Deney Metodu İle Parçalanma Direncinin Tayini
4.6.3.1 – Prensip
Agrega numunesi, dönen tamburda çelik bilyalar ile birlikte döndürülür. Dönme işlemi tamamlandıktan
sonra 1,6 mm açıklıklı elekte kalan malzemenin miktarı belirlenir.
4.6.3.2 – Deney Numunesinin Hazırlanması
Lâboratuvara gönderilen numunede malzemenin tane büyüklüğü 10 mm ile 14 mm arasında, kütlesi
en az 15 kg olmalıdır.
Deney, 14 mm deney eleğinden geçen ve 10 mm deney eleğinde kalan agregalara uygulanır. İlave
olarak, deney kısmının tane büyüklüğü dağılımı aşağıdaki şartlardan birine uygun olmalıdır:
a) 12,5 mm deney eleğinden geçen agrega miktarı, % 60 ile % 70 arasında veya,
b) 11,2 mm deney eleğinden geçen agrega miktarı, % 30 ile % 40 arasında.
Tane büyüklüğü dağılımındaki ilâve özellikler, deney kısmının 10/14 mm’den farklı üründen
oluşturulmasına izin verir (Çizelge 43).
Lâboratuvar numunesi 10 mm 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) – 14 mm
arasındaki fraksiyonları elde etmek için 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14 mm.lik deney
elekleriyle elenir. Her bir fraksiyon TS 3530 EN 933-1’in şartlarına uygun olarak yıkanır ve sabit
kütleye ulaşıncaya kadar (110±5)º C ‘de etüvde kurutulur.
Fraksiyonlar oda sıcaklığına soğutulur. Yukarıda verilen tane büyüklüğü dağılımı ilâve özelliklere
uygun 10 mm – 14 mm aralığında lâboratuvar numunesi elde etmek için her iki fraksiyon karıştırılır.
Karıştırılmış fraksiyonlardan hazırlanmış lâboratuvar numuneleri TS EN 932-2.ye uygun miktarda
deney numunesi parçasına azaltılır. Deney kısmının kütlesi (5000 ± 5) g olmalıdır.
4.6.3.3 – İşlem
Numuneyi yüklemeden önce tamburun temiz olup olmadığı kontrol edilir. Makinaya önce dikkatlice
bilyalar , sonra deney kısmı konulur.
Kapak kapatılır ve makina 31 devir/dakika ilâ 33 devir/dakika arasında sabit hızda 500 devir
döndürülür.
69
Agrega kaybını önlemek için açıklık tepsinin tam üstüne getirilerek, agregalar tepsiye dökülür. Tambur
temizlenir, ince tanelerin raf etrafında kalmamasına dikkat edilir. Agrega kaybının olmamasına dikkat
edilerek bilyalar tepsiden alınır.
Tepsideki malzeme, 1,6 mm.lik elek kullanılarak TS 3530 EN 933-1’e göre yıkanır ve elenir. 1,6 mm
elekte kalan kısım, (110±5) ºC’deki etüvde sabit kütleye gelinceye kadar kurutulur.
4.6.3.4 – Hesaplama ve sonuçların gösterimi
Los Angeles kat sayısı LA aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
Burada;
m: 1,6 mm.lik elek üzerinde kalan fraksiyon, g.’dır.
Sonuç en yakın tam sayıya yuvarlatılarak verilir.
4.6.4- Los Angeles deney metodu için alternatif dar aralıklı sınıflar
Referans deney için aşağıdaki değişimler, belirli kullanım amaçları için ilâve bilgileri sağlayabilir.
Çizelge 43’de verilen dar tane büyüklüğü aralığı sınıfları kullanılabilir.
Alternatif dar tane büyüklüğü aralığı sınıflarını elde etmek için, aşağıdaki uygun göz açıklıklı elekler
kullanılır.

Aşınmaya Karşı Direncin Tayini

4.7.1 Kapsam
Bu deney, agregaların aşınmaya karşı direncinin ölçülmesiyle ilgili işlemi kapsar. Numune, yaş olarak
deneye tâbi tutulur.
4.7.2 Prensip
Deney, dönme işlemi tamamlandığında, orijinal numunenin 1,6 mm’den daha küçük tane büyüklüğüne
indirilen kısmının yüzdesini ifade eden mikro-Deval katsayısını tayin eder.
Deney, belirtilen şartlar altında döner bir tambur içerisinde bulunan agregalar ile aşındırıcı malzeme
arasındaki sürtünmenin neden olduğu aşınmanın ölçülmesinden ibarettir.
Dönme tamamlandığında, 1,6 mm göz açıklıklı elekte tutulan agrega yüzdesi belirlenir ve bulunan
değer, mikro-Deval katsayısının hesaplanmasında kullanılır.
4.7.3 Cihaz ve malzemeler
4.7.3.1 Standard cihaz ve malzemeler
4.7.3.1.1 Terazi, deney kısmı kütlesinin %0,1’ine tekabül eden doğrulukla tartabilen.
4.7.3.1.2 Elek seti, 1,6 mm, 8,0 mm, 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm göz açıklıklı.
4.7.3.1.3 Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığı (110±5) ºC’de tutulabilen.
4.7.3.1.4 Ölçülü cam silindir (veya silindirler), ISO 4788’e uygun olan veya (2,5 ±0,05) L suyu
ölçebilen.
4.7.3.2 Micro-Deval Cihazı:
Tipik bir mikro-Deval cihazı, Şekil 1’de gösterilmektedir. Mikro-Deval cihazı, aşağıda belirtilen zorunlu
özelliklere sahip olmalıdır.
4.7.3.2.1 Deney cihazı, bir ucu kapalı, iç çapı (200 ±1) mm, taban ile kapağın iç yüzeyi arasındaki iç
uzunluğu (154 ±1) mm olan 1 ilâ 4 adet tambur ihtiva etmelidir. Tamburlar, yatay eksende dönen iki
adet mil üzerine yerleştirilen en az 3 mm et kalınlığına sahip paslanmaz çelikten imâl edilmiş olmalıdır.
4.7.3.2.2 Tamburların iç yüzeyleri, kaynak veya birleştirme işlemi sırasında oluşabilecek çıkıntılara
sahip olmamalıdır. Tamburlar, su ve toz geçirmez contaları bulunan en az 8 mm kalınlığındaki düz
kapaklarla kapatılmalıdır.
4.7.3.2.3 Aşındırıcı malzeme, ISO 3290’a uygun (10 ±0,5) mm çapındaki çelik bilyalardan oluşmalıdır.
Bilya çapları, aralarındaki mesafe 9,5 mm olan paralel iki çubuk üzerinde bilyaları hareket ettirmek
suretiyle hemen kontrol edilebilir.
4.7.3.2.4 Deney cihazı, tamburları (100 ±5) devir/dak. sabit dönme hızında döndüren uygun bir motor
ihtiva etmelidir (yaklaşık 1 Kw’lık motor gücü uygundur).
4.7.3.2.5 Deney cihazı, motoru, belirtilen bir devir sayısından sonra otomatik olarak durduran bir sayaç
veya başka uygun bir donanıma sahip olmalıdır.
71
Şekil 1 – Tipik deney cihazı
4.7.4- Deney numunelerinin hazırlanması
Lâboratuvara gönderilen numunenin kütlesi, 10 mm ilâ 14 mm aralığındaki tane büyüklüğüne sahip en
az 2 kg agregadan oluşmalıdır.
Deney, 14 mm göz açıklıklı elekten geçen ve 10 mm göz açıklıklı elekte tutulan agrega ile yapılmalıdır.
Buna ilâve olarak, deney kısmı aşağıda belirtilen iki sınıf malzemeden birine uygun olmalıdır:
a) Tanelerin % 30 – % 40’ı, 11,2 mm göz açıklıklı elekten geçmeli veya
b) Tanelerin % 60 – % 70’i, 12,5 mm göz açıklıklı elekten geçmeli.
Lâboratuvar numunesi, 10 mm ilâ 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) ilâ 14 mm
aralıklarında ayrı fraksiyonlar elde etmek amacıyla 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm göz
açıklıklı eleklerle elenir. Her bir fraksiyon, TS 3530 EN 933-1 ’e uygun olarak ayrı ayrı yıkanır ve
etüvde (110 ±5) C’ta sabit kütleye kadar kurutulur.
Fraksiyonlar, ortam sıcaklığına erişilinceye kadar soğumaya bırakılır. İki fraksiyon, bu maddenin ikinci
paragrafında verilen sınıflardan birine uyan ve 10 mm ilâ 14 mm arasında tane büyüklüğüne sahip
yeni bir lâboratuvar numunesi elde etmek amacıyla karıştırılır.
İki fraksiyonun karıştırılması ile elde edilen yeni lâboratuvar numunesi, TS EN 932-2’ye uygun olarak
deney kısmı büyüklüğüne kadar azaltılır. Deney kısmı, her biri (500 ±2) g kütleye sahip iki deney
numunesinden oluşmalıdır.
4.7.5- Deney işlemi
Her bir deney numunesi, ayrı bir tamburun içine yerleştirilir. Her bir tambura, (5000±5) g’lık çelik bilya
ve (2,5 ±0,05) L su ilâve edilir.
Kapağı kapatılan her bir tambur, iki adet mil üzerine yerleştirilir. Tamburlar, (100 ±5) devir/dak. hızda
(12000±10) devir tamamlanıncaya kadar döndürülür. Deneyden sonra, olabilecek herhangi bir agrega
kaybını önlemeye dikkat edilerek, agrega ve çelik bilyalar bir kapta toplanır. Bir yıkama şişesi
kullanılarak tamburun içi ve kapağı dikkatlice yıkanır ve yıkanan malzeme toplanır. Tüm malzeme ve
yıkama suları, 8 mm göz açıklıklı koruyucu bir elek ile korunan 1,6 mm göz açıklıklı elek üzerine
dökülür. Dökülen malzeme, temiz su ile yıkanır. Herhangi bir tane kaybına yol açmadan, 8 mm göz
açıklıklı koruyucu elekte tutulan agrega taneleri dikkatlice çelik bilyalardan ayırılır. Agrega taneleri elle
veya elek üzerindeki bilyalar mıknatıs kullanılarak agregadan ayıklanır.
72
8 mm göz açıklıklı koruyucu elekte tutulan agrega taneleri, bir tepsi içerisine dökülür. 1,6 mm göz
açıklıklı elekte tutulan agrega taneleri de aynı tepsi içerisine dökülür. Tepsi ve içerisindeki malzeme,
etüvde, (110±5) ºC’de kurutulur. 1,6 mm göz açıklıklı elekte tutulan agrega kütlesinin tayini, TS 3530
EN 933-1’e uygun olarak yapılır. 1,6 mm göz açıklıklı elekte tutulan kütle miktarı (m), en yakın grama
yuvarlatılarak kaydedilir.
4.7.6 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Her bir deney numunesi için mikro-Deval katsayısı (MDE), 0,1 birim yaklaşımla aşağıdaki eşitlik
yardımıyla hesaplanır:
İki deney numunesinden elde edilen değerler kullanılarak, mikro-Deval katsayısının ortalama değeri
hesaplanır. Hesaplanan ortalama değer, lâboratuvara teslim edilen numunenin mikro-Deval katsayısı
olarak kaydedilir. Ortalama değer, en yakın tamsayı olarak ifade edilir.

Tane Şekli Tayini Yassılık Endeksi

4.2.1 – Kapsam
Bu standardda belirtilen deney metodu, tane büyüklüğü 4 mm den küçük veya 80 mm den büyük olan
agregalara uygulanmaz.
4.2.2 – Prensip
Deney iki eleme işleminden oluşmaktadır. Deney elekleri ile ilk elemede numune Çizelge 38’de verilen
tane büyüklüğü fraksiyonlarına di /Di ayrılır. Her tane büyüklüğü fraksiyonu di/Di, çubuklar arası açıklığı
Di/2 olan paralel çubuklu eleklerden elenir.
Toplam yassılık endeksi, çubuklu eleğin arasından geçen tanelerin toplam kütlesi deneye tâbi tutulan
tanelerin toplam kuru kütlesinin %’si olarak hesaplanır.
İstendiğinde her bir tane büyüklüğü fraksiyonunun di/Di, yassılık endeksi, ait olduğu çubuklu elekten
geçen tanelerin kütlesinden hesaplanır ve bu tane büyüklüğü fraksiyonunun kütlece %’si olarak ifade
edilir.
4.2.3 – Cihazlar
4.2.3.1 – Aşağıdaki göz açıklıklarına sahip TS EN 933-2 ’e uygun kare göz açıklıklı deney elekleri;
80-63-50-40-31,5-25-20-16-12.5-10-8-6.3 -5 ve 4 mm.dir.
4.2.3.2 – Şekil 1’e uygun ve Çizelge 38’de verilen toleranslara sahip paralel silindirik çubuklu elekler;
Çubuklar arası açıklığının toleransları, toplam açıklık boyunca aynı olmalıdır.

4.2.3.3 – Terazi, deney kısmının kütlesini, % ± 0,1 doğrulukla belirleyebilen
4.2.3.4 – Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığı (110 ± 5)ºC’de tutulabilen, termostatlı bir cihaz.
4.2.4– Deney Kısmının Hazırlanması
Numuneler TS EN 932-1’e uygun olarak alınmalı ve azaltılmalıdır.
Not – Deney kısmınin kütlesi en büyük bileşenlerinin boyut ve yüzdesine bağlıdır.
Deney kısmının kütlesi TS 3530 EN 933-1 ’e uygun olmalıdır.
Deney kısmı (110±5)°C’da sabit kütleye gelinceye kadar kurutulur, soğutulur, tartılır ve kütlesi M0
olarak kayıt edilir.

4.2.5 – İşlem
4.2.5.1 – Deney
Deney kısmı Madde 4.2.3.1’de belirtilen elekler kullanılarak TS 3530 EN 933-1’e uygun olarak elenir. 4
mm’lik elekten geçen ve 80 mm’lik elekte kalan taneler tartılır ve işlem dışı bırakılır.

4.2.5.2 – Çubuklu Eleklerle Eleme
Madde 4.2.5.1’e uygun olarak elde edilen her tane büyüklüğü fraksiyonu di/Di Çizelge 38’de verilen
uygun çubuklu elekten elenir. Bu eleme işlemi elle gerçekleştirilmeli ve elek üzerinde kalan
malzemenin kütlesi 1 dakikalık eleme işlemi sonrasında % 1’den daha fazla değişmiyorsa işlem
tamamlanmış olarak kabul edilmelidir. Çubuklu elekten geçen her tane büyüklüğü fraksiyonundaki
malzeme tartılır.
4.2.6 – Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Sonuçlar ( Ek ‘de örneği verilen) deney formlarına kayıt edilmelidir. Bütün di/Di tane büyüklüğü
fraksiyonu kütleleri toplamı hesaplanır ve M1 olarak kaydedilir. Çubuklar arası açıklığı Di/2 olan elekten
geçen di/Di tane büyüklüğü fraksiyonlarının her birindeki tanelerin kütlelerinin toplamı hesaplanır ve M2
olarak kaydedilir. Toplam yassılık endeksi FI aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:

Agregaların Geometrik Özellikleri

AGREGALARIN GEOMETRİK ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER-
4.1 ELEME METODU İLE TANE BÜYÜKLÜĞÜ DAĞILIMI TAYİNİ
(TS 3530 EN 933-1)
4.1.1 Kapsam
Bu deney, elek analizi ile agregaların tane büyüklüğü dağılımının belirlenmesi için yapılır ve fillerler
(taş unu) hariç 63 mm’ye kadar anma boyutlu hafif agregalar da dahil, doğal veya yapay orijinli
agregalara uygulanır. Fillerler (taş unu) tane büyüklüğü dağılımının tayini, TS EN 933-10’de verilmiştir.
4.1.2 Prensip
Deney, malzemenin bir seri eleme işlemi yardımıyla azalan büyüklüğe sahip farklı tane boyutları
halinde bölünmesi ve ayrılmasından oluşur. Elek göz açıklıklarının büyüklüğü ve eleklerin sayısı, talep
edilen hassasiyet derecesine ve numunenin cinsine uygun olarak seçilir. Metot, yıkama ve kuru
elemeden oluşur. Farklı elekler üzerinde kalan tanelerin kütlesi, malzemenin ilk kütlesi ile ilişkilidir. Her
bir eleği geçen kümülatif yüzdeler sayısal formda ve istendiğinde grafik olarak rapor edilir
4.1.3 Cihazlar
4.1.3.1. Deney Elekleri, göz açıklıkları TS EN 933-2’ye uygun olmalı ve TS 1227 ISO 3310-1 ve TS
1226 ISO 3310-2’deki özellikleri sağlamalıdır.
4.1.3.2. Tava ve Kapak, eleklere sıkı geçmelidir.
4.1.3.3. Hava Dolaşımlı Etüv, agreganın tane büyüklüğünde değişikliğe sebep olmadan kurutulmasını
sağlayacak, (110°±5)°C sıcaklığa ayarlanabilen, termostatlı.
4.1.3.4. Terazi, deney kısmının kütlesini ± % 0,1 doğrulukla tartabilen.
4.1.3.5. Eleme Makinası (Tercihli).
4.1.4 Deney numunelerinin hazırlanması
Gerekli sayıda deney kısmının hazırlanması için numuneler, TS EN 932-2’ye göre bölme işlemine tabi
tutulmalıdır.
Agregalarda her deney kısmının kütlesi Çizelge 37’de verilenlere uygun olmalıdır.
Çizelge 37 – Normal Agregalar İçin Deney Numunelerinin Kütlesi
Deney kısmı, (110 ± 5)°C’de sıcaklıkta sabit kütleye kadar kurutulur. Soğumaya bırakılır, tartılır ve
kütlesi M1 olarak kayıt edilir.
4.1.5 İşlem
4.1.5.1 Yıkama
Deney kısmı bir kaba yerleştirilir ve üzeri örtülünceye kadar yeterli miktarda su ilave edilir. Topakların
ayrılması için su altında 24 saat bırakılması yararlı olur. Dağıtıcı bir reaktif kullanılabilir. Numunelerin
yeterli şiddette çalkalanması ile ince tanelerin tamamen ayrılması ve süspansiyonu sağlanır. Sadece
bu deney için 63 mikrometre göz açıklıklı eleğin üzerine 1 veya 2 mm göz açıklıklı koruma eleği takılır.
45
Deney elekleri, eleklerden geçen süspansiyonun düzenli akışının sağlanacağı ve gerekirse uygun bir
kapta toplanacak şekilde monte edilmelidir. Numunenin bulunduğu kap alınır ve numune koruma
eleğinin üzerine dökülür, 63 mikrometre göz açıklıklı deney eleğinden geçen su tamamen
berraklaşıncaya kadar yıkamaya devam edilir.
63 μm göz açıklıklı eleğin üzerinde kalan malzeme 1 saat’lik aralıklarla birbirini takip eden iki tartım
arasındaki kütle farkı ± % 0,1’de toleransla sabit oluncaya kadar (110±5)ºC’de kurutulur, daha sonra
soğutulur,tartılır ve kütlesi M2 olarak kaydedilir.
4.1.5.2 Eleme
Yıkanmış ve kurutulmuş malzeme elek takımına dökülür. Elek takımı, yukarıdan aşağıya elek göz
açıklıkları düzenli bir biçimde azalacak şekilde birbirine geçirilmiş ve düzenlenmiş elekler, tava ve
kapaktan ibarettir.
Tecrübeler sonucunda, tüm ince tanelerin yıkama ile uzaklaştırılamadığı belirlenmiştir. Bu nedenle 63
μm göz açıklıklı deney eleği de elek takımına ilave edilmelidir.
Tava ve kapak kullanılarak malzeme kaybına meydan vermeden elek takımı el veya makina ile
sarsılır. Daha sonra sırayla büyük göz açıklıklı elekten başlamak üzere altına tava ve üzerine kapak
konularak her biri elek takımdan ayrılarak, elle tek tek eleme işlemine devam edilir. Her eleği geçen
malzeme elek setinde bulunan bir sonraki elek üzerine konularak işleme devam edilir.
Eleme işlemi esnasında, bir dakika süre içerisinde elek üstü malzemede kütlece % 1’den daha fazla
değişiklik olmuyorsa eleme işleminin tamamlandığı kabul edilebilir.
Eleklerin aşırı yüklenmesinden kaçınmak için eleme işlemi sonucunda elek üzerinde kalan malzeme
(gram cinsinden);
daha büyük olmamalıdır.
Burada;
A : Eleğin alanı, mm2
d : Elek göz açıklığı, mm ‘dir.
Şayet elek üstü malzemelerden birisi bu değeri aşıyorsa aşağıdaki işlemlerin biri uygulanır.
a) Fraksiyon belirtilen max değerler elde edilecek şekilde daha küçük parçalara bölünür ve sırası ile
elenir.
b) Bir sonraki büyüklükteki elekten geçmeyen numunenin bir kısmı numune bölücü veya çeyrekleme
yolu ile bölünür ve azaltılmış deney kısmı ile elek analizine devam edilir. Daha sonraki
hesaplamalarda bu bölmeler dikkate alınmalıdır.
4.1.5.3 Tartım
En büyük göz açıklığına sahip elek üzerinde kalan fraksiyon tartılır, kütlesi % 1 hassasiyette R1 olarak
kayıt edilir. Altındaki elekte kalan fraksiyon için aynı işleme devam edilir. Bu fraksiyon kütlesi R2 olarak
kayıt edilir. Elek takımındaki bütün eleklerde aynı işleme devam edilerek her bir elek fraksiyonun
kütlesini R3, R4 ….Ri olarak tartma işlemine devam edilir. Tavada elenmiş fraksiyon varsa tartılır ve
kütlesi P olarak kayıt edilir.
4.1.6 Hesapların ve sonuçların gösterilmesi
4.1.6.1. Hesaplama
Değişik kütleler eleme deney formuna kayıt edilir.
Her bir elek fraksiyonunun kütlesi (Ri), orijinal kuru kütlenin (M1) yüzdesi olarak hesaplanır.
63 mikrometreye kadar her bir elekten geçen orijinal kuru kütlenin kümülatif yüzdesi hesaplanır.
Aşağıdaki eşitlikten 63 mikron elekten geçen ince tanelerin yüzdesi hesaplanır.
63 mikron elekten geçen ince tanelerin kütlesi % f = [(M1 – M2) + P / M1] x 100
Burada ;
M1 : Deney kısmının kuru kütlesi,kg.
M2 : 63 mikrometre göz açıklıklı elek üzerinde kalan malzemenin kuru kütlesi,kg.
P : Tavadaki malzeme kütlesi,kg. dır.